روز آشنایی با پژوهشکده نجوم
پژوهشگاه دانش‌های بنیادی
آبان ۱۴۰۳
یکی از فعالیت‌های بخش برون‌رسانی علم (science outreach) در پژوهشکده‌ی نجوم علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان دبیرستانی به ادامه‌ی تحصیل و پژوهش در رشته‌ی نجوم است. برای این کار نیاز است دانش‌آموزان با نجوم حرفه‌ای و نوع فعالیت‌های پژوهشی در آن آشنا شوند. دانش‌آموزان عموماً اسامی رصدخانههای جهان را (زمینی و فضایی) در اخبار علمی و برنامه‌های مستند تلویزیونی و اینترنتی می شنوند و شاید ندانند که منجمان سراسر دنیا می‌توانند از راه دور و با استفاده از داده‌های به‌دست آمده از آن‌ها با این پروژه‌ها همکاری کنند. نوع کارهای پژوهشی امروزی با داده‌های رصدخانههای جدید با شکلی از رصد که منجمان غیرحرفه‌ای انجام می‌دهند به‌کل متفاوت است. در ایران فعالیت‌های ترویجی متعددی با موضوع نجوم غیرحرفه‌ای انجام می‌شود و گاه دانش‌آموزانی با این فعالیت‌ها به نجوم علاقه‌مند می‌شوند ولی در دانشگاه متوجه می‌شوند که نجوم حرفه‌ای و جنس کارهای پژوهشی در این رشته با نجوم غیرحرفه‌ای تفاوت بسیار دارد. از این رو در بخش برون‌رسانی علم در پژوهشکده‌ی نجوم این دغدغه وجود داشت که فعالیتی با هدف علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به نجوم حرفه‌ای و آشنا کردن آن‌ها با امکان رصد با تلسکوپ‌های روز دنیا طراحی شود تا دانش‌آموزان بیایند و از نزدیک با فضای پژوهشی در پژوهشکده‌ی نجوم آشنا شوند. به این منظور رویدادی نیم‌روزه طراحی شد و «روز آشنایی با پژوهشکده‌ی نجوم و نجوم حرفه‌ای» نامیده شد. این رویداد نیم‌روزه با همکاری اعضاء هیأت علمی، پژوهشگران پسادکتری، دانشجویان دکتری و نیروهای اجرایی و اداری پژوهشکده طراحی و اجرا شد.
فعالیت‌ها در این رویداد شامل معرفی موضوع‌های مختلفی بودند: انواع پروژه‌ها با داده‌های تلسکوپ‌های فضایی، نجوم رادیویی، نجوم نور مرئی و رصدخانه‌ی ملی ایران، کیهان‌شناسی و فعالیت‌های شهروند-دانشمندی (citizen science). برای اینکه شکل ارتباط با دانش‌آموزان تنوع داشته باشد از روش‌های مختلفی برای ارائه و ارتباط استفاده شد: ارائه‌ی سمیناری عمومی درباره‌ی نجوم حرفه‌ای، طراحی ایستگاه‌هایی برای آشنایی با شاخه‌های مختلف نجوم، ایستگاهی برای پاسخ به پرسش‌های دانش‌آموزان درباره‌ی اخترفیزیک و کیهان‌شناسی، طراحی بازی‌ای با فاصله‌های کیهانی، ترجمه‌ی کتابچه‌هایی شامل داستان‌های مصور مربوط به یکی از آرایه‌های تلسکوپ‌های رادیویی در آفریقای جنوبی (MeerKAT). در هر ایستگاه چندین پژوهشگر حضور داشتند و از پیش پوسترهایی را به زبان ساده، با تصویرهای فراوان آماده کرده بودند: پوسترهایی درباره‌ی رصدهایی که پژوهشگران در رصدخانههای مختلف انجام داده بودند و هم‌چنین درباره‌ی یافته‌های آن‌ها درباره‌ی ستاره‌ها، انواع کهکشان‌ها، سحابی‌ها و سیاه‌چاله‌ها. هر پژوهشگر به‌زبان ساده با کمک ویدئو و پوستر ارائه‌ی مختصری در هر ایستگاه برای دانش‌آموزان داشتند. رصدخانههای مختلفی در این ایستگاه‌‌ها معرفی شدند: رصدخانههای زمینی نور مرئی مانند ایزاک نیوتن، UKIRT، IRSF و رصدخانه‌ی ملی ایران، رصدخانههای رادیویی مانند SKA و IRAM، رصدخانههای فضایی مانند: اسپیتزر، هابل و جیمز وب. هم‌چنین ویدئوهایی از رصدخانههای مختلف دنیا و تجربه‌ی همکاری‌های پژوهشی پژوهشگران پژوهشکده‌ي نجوم در این رصدها نمایش داده شد. ماکت‌هایی از چندین تلسکوپ فضایی ساخته شده بود تا دانش‌آموزان از نزدیک مشخصات این رصدخانه‌‌ها را ببینند. هم‌چنین تجربه‌ی گشت‌های مجازی در رصدخانه‌ی رادیویی کیلومتر مربعی (SKA) هم برای دانش‌آموزان فراهم بود. در کنار این فعالیت‌ها پروژه‌های شهروندی بین‌المللی برای دانش‌آموزان معرفی شد تا خودشان بتوانند با گوشی تلفن همراه یا کامپیوترهای شخصی وارد این پروژه‌ها شوند و در یافتن کهکشان‌های مشخصی در میان تصاویر با پژوهشگران همکاری کنند و حس شیرین همکاری شهروندی در پروژه‌های بزرگ دنیا را تجربه کنند.
این رویداد در صبح روز ۲۸ آبان با همکاری حدود ۴۰ نفر از پژوهشکده‌ی نجوم برگزار شد. حدود ۲۰۰ دانش‌آموز دختر و پسر از ۷ مدرسه از پایه‌های نهم، دهم و یازدهم از حدود هشت صبح در این رویداد شرکت کردند. مدارس از پیش برای شرکت در برنامه ثبت‌نام کرده بودند. بازدید در ۸ گروه طراحی شد و هر گروه یک راهنما از بین پژوهشگران داشت. دانش‌آموزان طی بازدید از ایستگاه‌های مختلف دیدار می‌کردند و ضمن تعامل با پژوهشگران پژوهشکده درباره‌ی فعالیت‌های طراحی شده سوال‌هایشان را می‌پرسیدند. هم‌چنین کتابچه‌ی معرفی پژوهشکده به همراه نشانه‌ای کوچک از چند جرم آسمانی به هر یک هدیه داده شد تا بتوانند پس از بازدید هم درباره‌ی فعالیت‌های پژوهشکده بیشتر مطالعه کنند.