شما از کدام دسته از علاقه‌مندان به نجوم هستید؟ از آن گروه که به دنبال دانستن بیشتر درباره‌ی ستاره‌ها و دیگر اجرام آسمان شب به بیرون از شهرها می‌روند و آسمان را تماشا می‌کنند؟ آنهایی که گاهی با دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ‌های کوچک سیاره‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای، سحابی‌ها و کهکشان‌ها را در‌آسمان می‌بینند و به عالم بزرگ و بسیار دور از زمین چشم می‌دوزند؟ گروهی که با مشارکت در پروژه‌هایی مثل ثبت و رصد دقیق بارش‌های شهابی سعی می‌کنند به شبکه‌ی منجمان غیرحرفه‌ای در سراسر دنیا وصل شوند؟ یا از علاقه‌مندانی که روزانه در اخبار به دنبال خبرهای علمی و نجومی می‌گردند تا از آخرین یافته‌ها باخبر شوند؟ شاید هم از افرادی هستید که با وجودی‌که تحصیلاتشان در زمینه‌ی نجوم نیست و پژوهشگر نجوم نیستند دوست دارند در انجام پژوهش‌‌های حرفه‌ای مشارکت کنند و به‌شکلی از روند کشف‌های علمی و پژوهشی و روش علمی که منجر به کشف‌های شگفت‌انگیز می‌شود باخبر شوند. شاید سؤالتان این باشد که آیا راهی برای آشنایی با پروژه‌های نجوم حرفه‌ای وجود دارد؟ در این مطلب می‌خواهیم شما را با یکی از این راه‌ها آشنا کنیم.

در چند دهه‌ی اخیر منجمان حرفه‌ای با انجام رصدهای بسیار و به‌دست آوردن داده‌‌های بسیار درباره‌‌ی اجرام آسمانی با انبوهی از تصاویر و داده‌ها مواجهند که تحلیل آن‌ها زمان‌بر است و کامپیوتر‌ها و هوش مصنوعی را در این راه به کار می‌گیرند. مشارکت علاقه‌مندان غیرحرفه‌ای نجوم می‌تواند به کمک کامپیوترها و پژوهشگران بیاید تا پژوهشگران اطلاعات خود را سریع‌تر و دقیق‌تر تجزیه و تحلیل کنند. همکاری علاقه‌مندان باعث صرفه‌جویی در زمان و منابع می‌شود و یادگیری ماشین را که یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل داده در دنیای امروزی است بهبود می‌بخشد. این‌چنین است که در چند دهه‌ی اخیر پروژه‌های شهروند-دانشمند در زمینه‌های مختلف علمی خصوصاً در نجوم به‌وجود آمده‌اند تا با کمک گرفتن از خرد عمومیِ جامعه، فاصله‌ی بین شهروندان و دانشمندان را کم کنند و پژوهش‌ها ‌را سرعت ببخشند. بعضی دیگر از این پروژه‌های شهروند-دانشمندی برای آموزش به دانش‌آموزان و علاقه‌مندان به نجوم طراحی شده‌اند تا بخواهند در این رشته‌ها تحصیل کنند. امروزه بسیاری پروژه‌های بزرگ نجوم رصدی از این امکان استفاده می‌کنند و به‌این‌ترتیب علاقه‌مندان به نجوم به کمک پژوهشگران می‌آیند و گروهی هم به ادامه‌ی تحصیل در این شاخه از علم علاقه‌مند می‌شوند و به جمع پژوهشگران حرفه‌ای می‌پیوندند.

برای به مشارکت گرفتنِ علاقه‌مندان در تحلیل داده‌های نجوم حرفه‌ای زیرساخت‌های مختلفی در اینترنت طراحی شده است. یکی از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آن‌ها پروژه‌ی زونیورس (zooniverse) است که امروزه در زمینه‌های مختلف علمی از زیست‌شناسی، هواشناسی، پزشکی و تاریخ تا نجوم فعال است. میلیون‌ها نفر از سراسر دنیا در زونیورس به کمک پژوهشگران حرفه‌ای آمده‌اند. در زونیورس می‌شود به دنبال سیارک‌ها یا سیاره‌های فراخورشیدی گشت، طوفان‌های خورشیدی را ردیابی کرد یا در یافتن کهکشان‌های رادیویی همکاری کرد. مثلاً رصدخانه‌های بزرگی مانند SKA (آرایه‌ی کیلومتر مربعی)‌ که بزرگ‌ترین رصدخانه‌ی رادیویی دنیا درچند سال آینده خواهد بود برای یادگیری ماشین و آموزش و تحلیل داده‌ها از این پروژه‌های شهروند-دانشمندی استفاده می‌کند. هم‌چنین تلسکوپ فضایی هابل برای یافتن سیارک‌ها چنین پروژه‌ای را تعریف کرده و رصدخانه‌ی فضایی اقلیدس نیز برای طبقه‌بندی شکل کهکشان‌ها و آموزش به ماشین از همکاری شهروندان استفاده کرده است. شما هم می‌توانید به صفحه‌های این پروژه‌ها در اینترنت سر بزنید و با پروژه‌های مختلف آشنا شوید و در آن‌ها همکاری کنید. از این راه می‌توانید با مفاهیم و پژوهش‌های نجوم حرفه‌ای بهتر آشنا شوید. شاید شما هم یکی از کسانی باشید که می‌خواهند در زمینه‌ی نجوم تحصیلات دانشگاهی داشته باشند و به جمع پژوهشگران نجوم حرفه‌ای بپیوندند.

اگر برای آشنایی با این پروژه‌ها نیاز به راهنمایی دارید با دفتر برون‌رسانی پژوهش‌ها در پژوهشکده‌ی نجوم پژوهشگاه دانش‌‌های بنیادی تماس بگیرید تا با کمک پژوهشگران حرفه‌ای نجوم، شما را راهنمایی کنیم.

نشانی تماس: outreach.office@ipm.ir

تصویر: نماد رسمی زونیورس برای پروژه‌ی کهکشان‌های رادیویی