کهکشان‌های کوتوله نامنظم کهکشان‌هایی هستند که گاز، غبار و ستارگان پرجرمشان توزیع مارپیچی نداشته و به شکل نامنظمی درون کهکشان پراکنده هستند. به طور کلی اینکه چه عواملی این گاز میان ستاره‌ای را کنترل می‌کند از سؤالات مهم اخترفیزیک رصدی می‌باشد چرا که پاسخ به آن می‌تواند درک ما را نسبت به چگونگی تشکیل و تحول ستارگان عمیق‌تر کند. علاوه بر گاز و غبار، میدان مغناطیسی و ذرات نسبیتی هم از مولفه‌های محیط میان ستاره‌ای ‌می‌باشند و میبایست در موازنه انرژی و فشار گاز نقش مهمی داشته باشند. متأسفانه با توجه به محدودیت های رصدی، مطالعات نسبتاً کمی در این زمینه انجام شده است. تا به امروز اغلب مطالعات محدود به کهکشان های مارپیچی بوده است. این مطالعات نشان از اهمیت میدان مغناطیسی در تشکیل ساختار محیط میان ستاره‌ای دارد اما در کهکشان‌های کوتوله وضعیت به چه شکل است؟

رصدهای اپتیکی و فروسرخ نشان داده اند که ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها همچون فلزیت و چگالی گازهای خنثی، گرد و غبار در آن‌ها از هم‌نوعان پرچرمشان کمتر است . آیا موازنه انرژی نیز در آنهامتفاوت است؟ به تازگی گروهی از اخترفیزیک دانان بین‌المللی به رهبری پژوهشکده نجوم پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به درک این مهم در ابرهای ماژلانی دست یافته‌اند. در این مطالعه که از داده‌های رصدی در طول موج‌های رادیویی، فروسرخ و مرئی استفاده گردیده، شدت میدان مغناطیسی، نحوه توزیع انرژی ذرات نسبیتی و چگالی گاز یونیزه در سراسر این کهکشان‌ها با توان تفکیک فضایی بالایی تخمین زده شده است. این مطالعه نشان می‌دهد که فشار ناشی از میدان مغناطیسی و ذرات نسبیتی از فشارگرمایی گاز بیشتر است و میتوانند محیط میان ستاره ای را تحت کنترل خود در آورد. بنابراین از منظر موازنه انرژی، کهکشان‌های ابرهای ماژلانی تفاوتی با کهکشان‌های مارپیچی ندارند. این مطالعه که به رهبری حمید حسنی و فاطمه طباطبایی و با همکاری مؤسسات ماکس پلانک آلمان، آیرپ فرانسه، و دانشگاههای برکلی و سن دیگوی کالیفرنیا انجام شد به تازگی در مجله زیر به چاپ رسیده است.

شکل ۱. تصاویر ترکیبی سه رنگ از ابر ماژلانی بزرگ (چپ) و ابر ماژلانی کوچک (راست) که توزیع میدان مغناطیسی و پرتوهای کیهانی (قرمز)، گازهای یونیزه (سبز) و گردو غبار (آبی) را در محیط میان ستاره ای نشان می دهند